جاجیم بافی

جاجیم یکی از قدیمی ترین پارچه های دستباف ایران است و در حقیقت دست بافته ای شبیه گلیم به صورت راه راه و رنگین است که از نخ های پشمی یا پنبه ای و ابریشم و بعضا کرک بافته می شود. مهم ترین ماده اولیه مصرفی در تولید جاجیم نخ پشمی الوان می باشد. به طور کلی باید گفت از نخ پشمی در تار و پود جاجیم استفاده می گردد و تنها نخ پنبه ای در پود نازک آن کاربرد دارد. ضمن آن که برای تولید نخ جاجیم های ابریشمی نیز از نخ ابریشمی در تار و پود نخ پنبه ای در پود نازک استفاده می شود. نخ های پشمی یا ابریشمی الوان، همراه با طرح های اصیل و سنتی رایج در مناطق تولید ویژگی خاصی به جاجیم می بخشد و عمده ترین تفاوت جاجیم های تولیدی مناطق مختلف، طرح های آن است که در هر منطقه، ویژگی ها و خصوصیات خود را داراست. جاجیم معمولا به صورت نواری به عرض ۲۰ تا ۳۵ سانتی متر بافته شده و بر اساس کاربردهایی که دارد در قطعات مورد نظر بریده می شود و مورد استفاده قرار می گیرد.
جاجیم بافت که بر خلاف دیگر بافته ها، تارنماست و پود آن دیده نمی شود بافتی متناوب دارد و تارهای آن در نقش اندازی ها معلق است. این تارهای معلق اضافی موجب می شود که جاجیم بافته ای نسبتا برجسته به نظر آید. رنگ تارها نیز، متناسب با نقش مورد نظر بافنده، فرق می کند. این ویژگی ها ایجاب می کند که طرح و ترکیب بندی نقش های جاجیم بافت به صورت خطی باشد. تار، در راستای درازای بافت است؛ از این رو، نقش پردازی جاجیم منحصر است به نقش محرمات قائم (نقش مایه ای به شکل نوارهای پهن بافته شده در طول یک تخته جاجیم) و نیز نقش مایه های چهارخانه و شطرنجی و طرح های سرتاسری که در جهت درازای بافت امتدادپذیر باشد. برای بافت جاجیم، دستگاه (دار) جاجیم بافی به صورت افقی روی زمین قرار می گیرد. مجموعه تارها (چله ها)، که نسبت به سایر بافته ها، متراکم تر و رنگ آن ها متغیر است، به طول تقریبی بیست تا سی متر، به موازات هم به فاصله چند سانتی متری زمین، در کنار هم کشیده می شوند.
تارها در ابتدای دستگاه، به دور چوبی به نام سردار و در انتها به دور چوبی به نام زیردار که به زمین متصل شده اند، می چرخند. در دستگاه جاجیم بافی، از چوب هایی استفاده می شود که بافنده به مقتضای طرح و نقش، با آن ها تارهایی را که می خواهد روی بافته معلق بمانند، بلند می کند و پودگذاری می نماید. به این طریق، چند ورد به طور غیرمستقیم وارد دستگاه بافندگی می شود. هر بار که پود از میان تارها عبور می کند، با جا به جا کردن چوبی که در میان تارهاست، جای این دو رشته تار عوض می شود. پود، ضمن بافت، در زیر تارها پنهان می شود و تارها از روی کار دیده می شوند.
تعداد پود در بافت های دیگر، مانند گلیم و غیره، متعدد و رنگ آن متنوع است و می تواند نقش های بیشماری را ایجاد نماید، ولی در جاجیم بافت چون رشته های تار نقش را به وجود می آورند و تعداد و رنگ آن ها محدود است و پس از بسته شدن تارها به دو چوب سردار و زیردار، دیگر نمی توان آن را کم و زیاد کرد، نقش پردازی نیز محدود است.
امروزه از تولید جاجیم برای زیرانداز، پشتی، سجاده، رختخواب پیچ، مفرش، پتو، روفرشی، رومبلی، انواع پشتی، ساک، رویه کرسی و… استفاده می گردد.