رازهای مهیج فرشی از دوران هخامنشی

رازهای مهیج فرشی از دوران هخامنشی یونانیان باستان برای قالی های بابلی و هخامنشی ارزش فراوانی قائل بودند. در آن روزگار این گونه قالی ها بسیار با ارزش بود و به آسانی به دست نمی آمد. آنها غالبا به قالی های کرکی ساردی علاقه داشتند. شاید قدیمی ترین مدرک مصور از قالی در جهان، تصویری است که روی تخته سنگی در نینوا، کشیده شده است و قدیمی ترین مدرک مصور قالی در روزگار ماست؛ اما یک فرش دومتری به رنگ قرمز کشف شده که به گفته محققین روسی، قطعا فرشی مربوط به تمدن هخامنشی در ایران و قدیمی ترین فرش جهان است. این فرش رازهای مهیجی را در خود پنهان کرده است.

قالی از پشم و کرک، متعلق به قرن پنجم پیش از میلاد و کشف شده در دره پازیریک در جنوب سیبری و در ۷۹ کیلومتری مرز مغولستان، در سال ۱۳۲۸ خورشیدی (۱۹۴۹ میلادی)، از گوری منجمد در کوهستان آلتایی، قدیمی ترین فرش جهان، متعلق به دوره هخامنشیان در ایران، به جهان معرفی شد.

به گفته باستان شناسان روسی، سرگی رودنکو و گریازنوف، با تحقیقات علمی انجام شده، این قالی مربوط به تمدن هخامنشی می باشد.

با توجه به قلمرو وسیع ایران در زمان هخامنشیان (کلیه کشورهای امروزی شمالی ایران تحت تسلط این امپراتوری بود) این منطقه، جزو خاک ایران محسوب میشده است.

با در نظر گرفتن دمای بسیار پایین این منطقه، امکان ماندگاری این فرش وجود داشته؛ چرا که باکتری ها در دماهای پایین، غیر فعال می شوند و این فرش از خطر از بین رفتن مصون مانده است.

رازهای مهیج فرشی از دوران هخامنشی

این قالی هخامنشی به نام قالی پازیریک که یک قالی دو متری و مربع شکل می باشد؛ دارای بخش مرکزی با ستارگانی هشت پر که استادانه ساخته شده و در کنار هم به ردیف قرار دارند. این فرش با پنج حاشیه، با عرض های نسبتا متفاوت محاط شده است.

رازهای مهیج فرشی از دوران هخامنشی

حاشیه اول شامل یک نقشمایه از جانوری افسانه ای ( شیری با سر پرنده ) ودومی صفی از گوزن های ناحیه شمال است که یکی پس از دیگری پشت سر هم از راست به چپ حرکت می کنند. در صورتی که جالب ترین حاشیه عبارت از یک ردیف سوار است که اسبانشان دارای همان سازو برگی اند که در تندیس های آشوری دیده می شوند و پشت سر هم با حالتی موقر در جهتی مخالف با جهت گوزن های مزبور در حرکت اند.

رازهای مهیج فرشی از دوران هخامنشی

رنگ ها ملایم و دلپذیرند و زمینه به رنگ قرمز تند است و در کل، قرمز و آبی کمرنگ و سبز و زرد غلبه دارد. در هر اینچ مربع ۲۷۰ گره وجود دارد. سرگی رودنکو ثابت کرده است که یک قالی باف ماهر می تواند در هر روز دوهزار گره ببافد . از انجا که قالی پازیریک لااقل ۱۲۵۰۰۰۰ گره دارد ، وی چنین نتیجه میگیرد که ساختن آن یک سال ونیم طول کشیده است.

رودنکو از یک طرف بر اساس شواهد باستان شناختی و از طرف دیگر ، بر اساس سبک آن، قدمتش را به قرن پنجم پیش از میلاد می رساند. وی ملاحظه کرده است که گره زدن دم اسبان ، کاکل آشفته بر روی پیشانی آن ها ، یال های چیده شده ، گردن های خمیده ، پارچه های کرکی زیر زین و سینه بند های عریض اسب، جنبه هایی آشوری اند که شباهت زیادی به جواهر آلات هخامنشی مربوط به قرن پنجم تا چهارم پیش از میلاد دارند.

رازهای مهیج فرشی از دوران هخامنشی

فرش ایرانی (پازیریک) قدیمی‌ترین فرش جهان

فرش‌های ایرانی در مجلل‌ترین کاخ‌های دنیا و اتاق‌های ساده و بی‌تکلف روستایی وجود دارند و زیبایی آن‌ها چشم‌ها را خیره می‌کند. فرش‌های ایرانی در تمام دوران نشان‌دهنده روح هنری کشور ایران است. هنوز مشخص نیست که اولین فرش در کجا بافته شده است. اولین فرش به احتمال زیاد به‌ وسیله افراد چادر نشین برای فرش کردن کف خاکی چادرشان بافته شده بود. ولی امکان این ‌که فرش به‌ وسیله مصری‌ها، چینی‌ها و یا حتی به‌ وسیله افراد دیگر اختراع شده باشد هست. و حتی امکان این‌ که تمام این مردم فرش را خودشان اختراع کرده باشند، بدون اینکه با هم ارتباط و یا تماسی داشته باشند نیز وجود دارد.

به طور قطع فرش‌بافی به بالاترین حد خود در پنج قرن پیش از میلاد رسیده بود. این ادعا به‌ وسیله باستان‌شناسان روسی سرگی رودنکو (Rodenko) و گریازنوف در سال ۱۳۲۸ شمسی، در دره پازیریک اثبات شد.

ایشان کهن‌ترین نمونه فرش گره‌بافت و پرزدار جهان را در دومین مرحله کاوش‌های باستان‌شناسی خود و به طور کاملا اتفاقی از درون گوری یخ زده در ۵۰۰۰ فوتی کوه‌های آلتایی کشف کردند و آن‌ را فرش پازیریک یا فرش “گره دار” نام نهادند. فرش پازیریک بر روی تابوت بزرگ یک پادشاه (دولت‌مرد هخامنشی) که جسدش مومیایی شده بود قرار داشت.

وقتی از کاوش‌هایی که در نخستین گور یخ زده انجام شد چیزهای مختلفی چون فرش و لباس بیرون آمد که همه قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال داشتند، نام “پازیریک” که تا آن زمان ناشناخته بود شهره آفاق شد. نتایج آزمایش با کربن رادیواکتیو بر روی این اشیا نشان می‌داد که این گورها به قرن‌های چهارم و پنجم پیش از میلاد تعلق دارند.

رازهای مهیج فرشی از دوران هخامنشی

اثبات ایرانی بودن فرش پازیریک

رودنکو در اثبات ایرانی بودن این فرش در کتاب خود به نام “مقابر یخزده سیبری” یا “سوارکاران عصرآهن مدفون در پازیریک” می‌نویسد: در طرح پازیریک، صف‌های منظم مردان و چارپایان که همگی به فاصله ای معین از پی یکدیگر می‌آیند به‌ روشنی یادآور رسم‌های تزیینی هخامنشی و آشوری است.

هم‌چنین شیوه گره زدن دم اسب‌ها و کاکل آن‌ها به رسم ایرانیان است. هم در پیکرکنده‌های تخت جمشید و هم در فرش پازیریک ستوربانان در سمت چپ اسب گام بر می دارند و دست راست خود را بر پشت گردن اسب نهاده‌اند.

آن‌چه آشکار و انکارناشدنی است، تصویر گروهی است شبیه نقش برجسته های تخت جمشید در صف‌های منظم که همگی به یک فاصله معین از پی یکدیگر می‌آیند. نقش گوزن فرش پازیریک از دیگر موارد مهم است. رودنکو یادآور شده است که این گوزن‌ها از تیره گوزن زرد خال‌دار شاخ پهن و ایرانی است.
هم‌چنین می‌نویسد:‌ بدون این‌که بتوانیم به‌طور حتم بگوییم این فرش کار کدامیک از سرزمین‌های ماد – پارت یا خراسان قدیم یا پارس است، تاریخ فرش مذکور و پارچه‌هایی که در پازیریک کشف شد قرن پنجم و یا اوایل قرن چهارم پیش از میلاد تشخیص داده می شود.

سرگی رودنکو اضافه می کند: تاریخ این قالی از روی شکل اسب‌سواران معلوم می شود. طرز نشان دادن اسب‌های جنگی که به جای زین، قالی بر پشت آن‌ها گسترانده‌اند و پارچه روی سینه اسب از مشخصات آشوری‌ها می باشد اما در روی فرش پازیریک ریزه‌کاریهای مختلف و طرز گره زدن دم اسب‌ها در نقوش برجسته تخت‌جمشید نیز دیده می شود.
بعدها هم پروفسور رومن گیرشمن (ایران‌شناس فرانسوی) به هنگام معرفی چندین ظرف سیمین و نیز تصویر چند سنگ‌کنده بر طاق بستان به‌مانندگی گوزن مشهور به «گوزن بین النهرینی» و گوزن پهن شاخ ایرانی که بدن خال‌دارش با همان شاخ‌های پهناور پوشیده است توجه کرد.

وی همچنین به نفوذ هنر هخامنشی بر روی اشیای متعلق به قرون چهارم و سوم پیش از میلاد در قبرهای یخ زده رؤسای قبیله صحراگردان در پازیریک اشاره کرده و می نویسد: در قسمت مرکزی این فرش یک ردیف ستاره های هشت پر نقش شده که روی اشیای مکشوف در لرستان نیز دیده می شود.

نقش حاشیه این فرش کاملا بنابر سنت‌های هخامنشی است و دو ردیف گوزن‌ها و سواره‌ها را نشان می دهد. در این فرش حتی خصوصیاتی از جل نمد منگوله‌دار یونانی و ایرانی نیز دیده می شود.

رازهای مهیج فرشی از دوران هخامنشی

خصوصیات فرش پازیریک

این فرش تقریبا چهارگوش است و حدود دو متر مربع وسعت دارد و تصویر سوارکاران، آهوان در حال چرا، جانوران افسانه‌ای با سرعقاب و بدن شیر بر آن نقش بسته و حاشیه‌ای گل‌دار آن را زینت بخشیده است. رنگ‌هایی که در فرش پازیریک به کار رفته است عبارتند از: قرمز تیره، سبز، آبی، زرد و نارنجی کم‌رنگ.

در طراحی فرش نقش‌مایه‌ها و نگاره‌ها بسیار سنجیده با قرینه‌سازی کامل در چارچوب نقشه‌ای متوازن و یک‌دست با رعایت کلیه اندازه‌ها به چشم می‌خورد. این شکل‌ها در نقشه فرش پازیریک به‌ روشنی قابل تشخیص است؛

در حاشیه اول تکرار جانور افسانه ای بال‌دار، در حاشیه دوم ۱۴ سوارکار، ۱۴ ستوربان، ۲۸ اسب، در حاشیه سوم تکرار گل چهاربرگی، در حاشیه چهارم تکرار ۲۴ گوزن خالدار شاخ پهن، در حاشیه پنجم تکرار جانور افسانه ای (شبیه حاشیه اول) و در وسط فرش ۲۴ چهارگوش که درون هریک نگاره هشت‌پر دیده می شود.

این فرش کلا از پشم بافته و تار آن اندکی کشیده شده و پودهای آن به طور شل در شماره سه یا چهار بین هر دو ردیف گره پیچیده شده است. ریز فرش برابر ۳۶۰۰ گره در هر دسیمتر مربع و نسبتا منظم و با قاعده است.

فرش دارای لبه ها و کناره های کوچک ۱ در ۱٫۵ سانتی‌متری و در امتداد هر دو حاشیه دارای پرز فشرده و با ضخامت چند میلیمتر است. رنگ فرش تغییر یافته و رنگ اصلی به سایه های صورتی و سبز کم رنگ تبدیل شده است ولی در اصل می بایست رنگ بسیار روشنی داشته باشد. تزیین فرش پیچیده و حاکی از بالا بودن سطح بافندگی فرش است.

فرش پازیریک هم اکنون در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری می شود. در ایران نیز در ۱۳۵۵شمسی، دو نمونه از این فرش در شرکت سهامی فرش ایران بافته شد که موزه فرش ایران یکی از آن‌ها را به معرض نمایش گذارده است. فرش پازیریک نمونه کم‌یاب و زیبایی از شاهکارهای هنر فرش‌بافی ایران‌زمین می‌باشد، که با تکنیک بسیار بالا بافته شده است.